Vafasamar fíkniefnavarnir
Mörgum þótti skjóta skökku við þegar fréttist að Björn Halldórsson, yfirmaður fíkniefnadeildar lögreglunnar, hefði skrifað upp á byssuleyfi fyrir þekktan fíkniefnasala hér í bæ. Látið var að því liggja að umræddir aðilar væru samverkamenn til margra ára. Fíkniefnasalinn hafi í skjóli friðhelgis ástundað iðju sína óáreittur gegn því að veita fíkniefnalögreglunni upplýsingar um keppinauta sína. Aðspurður kvaðst dómsmálaráðherra ekki hafa neitt út á þessa tilhögun að setja. Verslun með upplýsingar í afbrotamálum er að vísu ólögleg samkvæmt íslenskum lögum, en í þessu tilviki, líkt og í mörgum öðrum, eru embættismenn ríkisins hafnir yfir lög. Þeir þurfa ekki að standa reikningskil gerða sinna, í þetta sinn, frekar en oft áður.
Stolnar fjaðrir
Þrátt fyrir aflát ráðherrans vekur þessi frétt óneitanlega upp ýmsar spurningar. Er fíkniefnasalinn á mála hjá Birni eða er Björn á mála hjá fíkniefnasalanum? Skreytir fíkniefnalögreglan sig með stolnum fjöðrum? Að hvað miklu leyti er uppljóstrun fíkniefnamála rannsóknum hennar að þakka, eða má rekja flestar þeirra til upplýsinga frá lögvernduðum dópsölum? Stunda íslenskir fíkniefnalögreglumenn sölu á fíkniefnum líkt og ýmsir kollegar þeirra erlendis? Þurfa þeir að gangast undir lyfjapróf eins og tíðkast hjá sambærilegum starfstéttum út í heimi?
Með þessum vangaveltum er ekki verið að vega að heiðri íslenskra fíkniefnalögreglumanna né gera störf þeirra tortryggileg í augum almennings, heldur hitt að vekja máls á því hvort ekki sé nauðsynlegt að koma á innra eftirliti með störfum löggæslunnar, líkt og háttur er annars staðar, og eðlilegt þykir. Jafnframt þurfa íslensk stjórnvöld að gera upp við sig hvort tilraun lögreglunnar til að miðstýra íslenskum fíkniefnamarkaði sé vænleg til árangurs, svo ekki sé minnast á lagalegar eða siðferðislegar forsendur hennar. Erlendis hafa þesskyns afskipti aðeins aukið umfang vandans. Tilburðir íslenskra stjórnvalda til að draga úr neyslu amfetamíns er gott dæmi um hvernig íhlutun misviturra ráðamanna gerir stundum illt verra.
Í upphafi skal endinn skoða
Árið 1970 sendi samstarfshópur um ávana- og fíknilyf frá sér álit þar sem fram kom að örvandi lyf væru talsvert misnotuð, einkum amfetamín. Nefndin lagði til að fylgst yrði betur með lyfjaávísunum lækna. Með reglugerð árið 1974 varð amfetamín eftirritunarskylt. Þetta þýðir að sjúklingurinn þarf að hafa undir höndum sérstakt lyfjakort, sem landlæknir veitir, til að fá lyfið sitt. Skömmu eftir að þessari skipan mála var komið á fór að bera á ólöglega innfluttu amfetamíni á fíkniefnamarkaðinum. Neytendur amfetamíns höfðu ekki lengur aðgang að læknum og leituðu nú til fíkniefnasala til að fullnægja þörf sinni fyrir örvandi lyf. Til að auka gróðann af sölunni og fjármagna eigin neyslu er amfetamínið drýgt með mjólkursykri eða öðrum íblöndunarefnum. Gæði efnisins dvína því verulega. Að sama skapi jókst kaupverð amfetamíns gífurlega frá því sem áður var. Hvoru tveggja leiddi til þess að sumir neytendur hófu að sprauta efninu í æð. Þannig fæst hámarksnýting á hverju grammi. Þegar hér er komið sögu hefur eðli spíttneyslunnar breyst drjúgum. Fram er kominn harður kjarni sprautuneytenda sem svífst einskis til að útvega sér fjármagn og lyf. Innbrot og önnur glæpastarfsemi verða fylgifiskar fíkninnar. Tilraunir með inntöku efna eins og fortrals, morfíns og annarra sterkra verkjadeyfandi lyfja fara vaxandi.
Ekki þarf að fjölyrða um þann gífurlega vanda sem af þessari þróun hefur hlotist. Áætlað er að 300 manns á Íslandi sprauti sig daglega með efnum sem hafa örvandi verkun. Nú er svo komið að landlæknir gengur fram fyrir skjöldu og biður yfirvöld um að dreifa nálum og sprautum meðal þessa ólánssama hóps. Spyrja má hvort að stjórnvöld hefði betur setið á strák sínum og horft framhjá misnotkun amfetamíns á meðan hún var að einhverju leyti undir eftirliti lækna. Afskiptasemi opinberra aðila hratt af stað atburðarás sem leitt hefur til ófremdarástands sem ennþá er ekki séð fyrir endann á.
(Birtitst sem kjallaragrein í D&V)